grote ijsvogelvlinder Limenitis populi

Familie

aurelia's (NYMPHALIDAE)

Zeldzaamheid

De grote ijsvogelvlinder is een sinds 1995 verdwenen standvlinder. De laatste populatie leefde op Terschelling; vroeger kwam de soort ook voor in Zuid-Limburg en in de buurt van Nijmegen.

Rode lijst

verdwenen

Meer foto's

Terug naar boven ^

Levenswijze

Vliegtijd en gedrag

Eind mei-begin augustus in één generatie. De vlinders leven vooral hoog in de bomen, maar komen soms naar beneden om te drinken van mest en kadavers.

De uiterste data waarop een vlinder is gezien, zijn 23 mei en 11 augustus.

Levenscyclus

Rups: eind juni-half juni. De rupsen eten het bladgroen vanaf de top van het blad, maar laten de nerven intact. De soort overwintert als halfvolgroeide rups in een overwinteringsnest dat de rups gemaakt heeft door een blad af te snijden, dit aan een twijgje te bevestigen en de uiteinden samen te spinnen. De verpopping vindt plaats aan de basis van een blad.

ei-afzet
Het vrouwtje legt de eitjes op de top en de rand van bladeren van een tot drie meter hoge bomen die aan de rand van het bos groeien, liefst aan de oost- of zuidzijde. Bladeren van de onderste en buitenste takken hebben de voorkeur.

rups en verpopping
De rups eet het bladgroen vanaf de top van het blad, maar laat de nerven intact. Hij rust langs de hoofdnerf. De rups overwintert in een hibernaculum dat hij maakt door een deel van het blad af te snijden, dit aan een twijgje te bevestigen en de uiteinden samen te spinnen. Tijdens de overwintering verliest de rups veel vocht en krimpt aanzienlijk. De pop hangt aan de basis van een blad.

vlinders
De vlinders vliegen vanaf juni en bevinden zich doorgaans in de toppen van bomen. Zo nu en dan komen ze naar benenden om zich te voeden met mest, sap uit dode dieren, honingdauw en boomsappen; bloemen worden nauwelijks bezocht. De dichtheid op de vliegplaatsen is vrij laag, circa 0,25 tot 4 per hectare. De vlinders scholen wel eens samen bij een grote opvallende boom die boven de andere van het bos uitsteekt.

Verspreiding

Vliegtijd

Benaming

Engelse naam

Poplar Admiral

Duitse naam

Grosser Eisvogel

Franse naam

Grand Sylvain

Oud Nederlandse naam

nijmeegse kapel

Synoniemen

Nymphalis populi, Limenitis populiputata

Meer

Toelichting Nederlandse naam

Waarschijnlijk komt de naam van de ijsvogelvlinders van de associatie met ijsvogels die ook in vochtige bossen langs beken vliegen.

Meer over Nederlandse namen

Toelichting wetenschappelijke naam

Limenitis: lemenitis een verzamelnaam voor de goden die de havens beschermen.
populi: Populi is het plantengenus populier.

Auteursnaam en jaartal

(Linnaeus, 1758)

Herkenning

Kenmerken vlinder

Voorvleugellengte: 32-43 mm. De bovenkant van de vleugels is donkerbruin, met langs de achterrand een rij oranje maanvlekken. Bij het vrouwtje is de witte middenband op de bovenkant van de achtervleugel breed en duidelijk; bij het mannetje ontbreekt deze band of is de band veel smaller.

Kenmerken rups

Tot 50 mm; lichaam groen met een purperachtig bruine tekening op rug en flanken en een okerkleurige band langs de spiracula; het tweede segment draagt twee grote doornachtige uitsteeksels op de rugzijde; segment drie en de daarop volgende segmenten dragen kleinere doorns; kop bruin of zwartachtig, met twee stompe doorns op de bovenzijde.

Gelijkende soorten vlinder

Zie de kleine ijsvogelvlinder.

Gelijkende soorten vlinder

Bescherming

Wet natuurbescherming

Deze vlinder is beschermd in het kader van de Wet natuurbescherming.

Concrete bedreiging

De oorzaak van het verdwijnen van de grote ijsvogelvlinder is niet geheel duidelijk. Mogelijk speelt een rol dat het kappen van bomen in populierenbossen is verminderd. Daardoor ontwikkelt zich geen nieuwe opslag en verdwijnen de geschikte boompjes waarop de eitjes worden afgezet. Ook kan het vervangen van ratelpopulieren door andere populierensoorten, die als waardplant ongeschikt zijn, van invloed zijn.

Aanbevolen beheersmaatregel

Het is gewenst dat op geschikte plaatsen in Zuid-Limburg weer meer open loofbos komt. Na het herstel dienen zowel grote, markante bomen aanwezig te zijn als jonge populierenopslag op zonnig gelegen luwe plekjes in de bosrand. Wellicht kan de soort profiteren van de ontwikkeling van ooibossen langs de Maas. Op de geschikte vliegplaatsen moeten geen nestkastjes voor mezen worden opgehangen; uit onderzoek blijkt dat mezen een van de belangrijkste vijanden van de rupsen zijn.

Toekomst
Omdat niet duidelijk is waardoor de grote ijsvogelvlinder is verdwenen, is de toekomstverwachting somber.

Verspreiding in Nederland in vier perioden

Onderstaande kaartjes tonen de verspreiding binnen Nederland in vier perioden. Hoe groter en donkerder een stip, des te groter was de presentie van een soort in het desbetreffende uurhok (5x5 kilometerhok). Presentie geeft aan in welke mate een soort is over- of ondervertegenwoordigd ten opzichte van de (macronachtvlinder-)fauna als geheel. De berekeningen zijn gebaseerd op gegevens in de Nationale Databank Flora en Fauna.

Habitat

Open, matig vochtige loof- en gemengde bossen met ratelpopulieren.

Dergelijke gemengde bossen zijn vooral te vinden aan de voet van hellingen in Zuid-Limburg. Daar is het klimaat vochtig en de bodem vrij voedselrijk. De vlinders vliegen vooral op open, zonnige plaatsen die luw liggen. Belangrijk is de aanwezigheid van een hoge, markante boom waar de mannetjes samenscholen en van jonge populieren waarop de eitjes worden afgezet.

Planten

Waardplant is de ratelpopulier; op Terschelling werd ook zwarte populier gebruikt.

Waardplant

Populier
Populus

Soorten uit dezelfde familie aurelia's (NYMPHALIDAE)

Alle soorten uit deze familie